Waarom alle jongeren moeten leren omgaan met geld
Middelbare scholieren becijferen de coëfficiënt, stampen Latijnse declinaties en het periodieke stelsel in hun hoofd, en rennen van proefwerkweek naar profielwerkstuk. Maar financiële educatie? Die staat niet op het lesrooster. Verschillende initiatieven nemen die financiële opvoeding ter hand, zoals de stichting Leven en financiën (LEF) en Financiële Gastles. Hard nodig, volgens het Nibud. ‘Een op de tien jongeren tussen de 18 en 26 jaar heeft financiële problemen, en dat zijn echt niet alleen kinderen uit kansarme gezinnen.’
Het Nibud heeft berekend: duizenden jongeren tussen de 18 en 26 zitten in de schulden. Dat kan het gevolg zijn van het tekort schieten van een financiële opvoeding. Ook de deelnemers aan het onderzoek Vermogend Nederland, dat elk jaar door Van Lanschot wordt uitgevoerd, vinden financiële educatie belangrijk: 45% zegt er expliciet aandacht aan te besteden bij hun kinderen en kleinkinderen. Dat is heel verstandig, zegt Karin Radstaak van het Nibud. ‘Hoe jonger kinderen leren hoe ze met geld moeten omgaan, hoe beter. Dat kan beginnen met zakgeld in de spaarpot en kleedgeld als ze daar groot genoeg voor zijn. Laat ze vooral hun eigen fouten maken: gaat het kleedgeld op de eerste dag van de maand volledig op aan een nieuwe spijkerbroek en is er een paar weken later geen geld meer voor een feestje, tja, dan is dat een waardevolle les.’
Hoe jonger kinderen leren met geld om te gaan, hoe beter
Waar blijft m’n geld
Hoe kan die financiële educatie eruit zien? Er zijn verschillende initiatieven om kinderen en jongeren financieel bewust te maken (zie ook kader), vaak georganiseerd door organisaties en bedrijven in de financiële sector. Maarten van der Pas, investment writer en eindredacteur beleggingscommunicatie bij Van Lanschot Kempen, staat enkele keren per jaar namens LEF voor een mbo-klas om te praten over geld. ‘In die lessen bespreek ik of de studenten hun geldzaken op orde hebben en hoe ze dat kunnen doen. De opdrachten geven inzicht in waar ze hun geld aan uitgeven. Ik reken bijvoorbeeld met ze uit wat het per week en jaar kost als ze in de pauze een croissantje en energiedrankje bij de supermarkt halen. En houd ze voor, dat ze dat geld in hun zak kunnen houden als ze brood van thuis meenemen.’
Ook Thomas Benders, senior beleggingsspecialist bij Van Lanschot, staat binnenkort voor de klas voor LEF. ‘Kijk, we hoeven niet allemaal financieel expert te worden. Maar als de lessen wat bewustwording kunnen creëren rond geldzaken, zijn we al een eind op weg. Kinderen weten bijvoorbeeld niet dat ze vanaf 18 jaar zelf verantwoordelijk zijn voor hun zorgverzekering.’ Hij merkt bij sommige jongeren een bepaalde weerstand tegen alles wat met geld en budget te maken heeft. ‘Ze schieten in de stress als ze cijfers zien. Kan wel zo zijn, maar het is belangrijk. Zelfs mensen met een hoger inkomen kunnen financieel in de problemen komen, simpelweg omdat ze niet weten wat ze allemaal uitgeven en wat er binnenkomt. Die lessen kunnen we beter zo jong mogelijk leren.’
Niet sexy, wel positief
Inzicht in je bestedingen klinkt misschien niet sexy, maar Maarten van der Pas krijgt de leerlingen toch mee door de nadruk te leggen op de positieve kanten. ‘Ze sparen allemaal wel voor iets: telefoon, rijbewijs, vakantie, scooter of op zichzelf gaan wonen. Vaak hebben ze een baantje. Als ze hun uitgavenpatroon scherp hebben, kunnen ze meer sparen. Verder geven we praktische tips over terugvragen van belasting en vertellen we op welke toeslagen ze recht hebben. Maar ook over de valkuilen van consumptief krediet, het risico om als geldezel te worden gebruikt en waar ze terecht kunnen met financiële vragen.’
Leerlingen zitten vol vragen over beleggingen, ETF’s, crypto’s en goud
Snel rijk worden
Effi Bialkowski, senior portfoliomanager bij Van Lanschot, vertelt op middelbare scholen over beleggen en vermogensopbouw via de organisatie Financiële Gastles. ‘Bij de eerste les verwachtte ik een halflege klas, ik wist niet of pubers interesse zouden hebben in de beurs. Wat ik ze vooral wil uitleggen: beleggen doe je met geld dat je over hebt. Laat je niet leiden door je emoties, maak een plan en houd je eraan.’ De leerlingen, vooral havo- en vwo-klanten uit de bovenbouw, kwamen met vragen over crypto’s, goud en ETF’s. ‘Sommige leerlingen willen snel rijk worden, dat is een valkuil. We bespreken in de gastlessen veel cases uit de praktijk. Zo kijken we naar startups, die hoog staan te stralen op de beurs terwijl ze nog geen winst maken. Hoe kan dat? Wil je daar je geld in steken? En wat doe je als de koers van een aandeel scherp daalt: koop je dan bij? Of ga je eerst onderzoeken waarom die waarde zo snel afneemt? Het zijn interessante lessen – ook voor m’n collega’s en mijzelf.’
Een op de vijf kinderen onder de achttien zit financieel in de problemen
Erfenis over de balk
12% van de ondervraagden in het onderzoek van Van Lanschot geeft aan zich zorgen te maken of de kinderen wel goed om kunnen gaan met een eventuele erfenis of ander vermogen. Serieuze zorg, bevestigt Karin Radstaak. ‘We zijn wel eens geneigd te denken dat alleen jongeren uit gezinnen die financieel kwetsbaar zijn, zelf hun geldzaken niet op orde krijgen. Dat is een misvatting. Een op de vijf kinderen onder de achttien zit financieel in de problemen, echt niet alleen uit gezinnen die het niet breed hebben. Juist als papa en mama altijd de knip trekken en niks uitleggen, leren kinderen het niet. ‘Daar hoeven ze nog niet mee bezig te zijn,’ horen we dan. Bovendien groeien de risico’s als de kinderen groter worden: een keer je zakgeld aan Pokémon-kaartjes vergooien is kinderspel vergeleken met het verbrassen van een erfenis. Bovendien mogen kinderen na hun achttiende zelf leningen afsluiten en rood staan op hun rekening, terwijl je als ouder niet meer mag meekijken. Weten ze op die leeftijd nog niet hoe ze met geld moeten omgaan, dan is het wachten tot het misgaat. Er zijn zoveel verleidingen en hoewel achttienjarigen zichzelf heel volwassen vinden, is hun brein nog jong en niet volledig ontwikkeld.’
Geldtype
Is je kind spaarzaam? Of vliegt het geld uit de spaarpot? Nibud heeft de test ‘Welk geldtype ben jij?’ gemaakt, waar kinderen zelf mee kunnen testen hoe ze omgaan met geld. Want: zelfs het kind met een goedgevulde spaarrekening heeft nog wat te leren over geld. Karin Radstaak van het Nibud: ‘Juist zo’n kind dat alles opspaart, leert niet om prijzen te vergelijken en verstandige beslissingen te nemen.’
Niet vanzelfsprekend
‘Als je werkzaam bent in de financiële sector, ben je al gauw geneigd te denken dat financiële kennis heel vanzelfsprekend en voor iedereen toegankelijk is. Maar de werkelijkheid is anders’, vertelt Peter Hietink, voorzitter van de werkgroep Financiële educatie van de Van Lanschot Kempen Foundation. Daarom steunt de Foundation initiatieven op het gebied van financiële educatie, zoals Jong Ondernemen, JINC, Financiële Gastles, IMC Basis, Humanitas en LEF. Peter Hietink: ‘We steunen deze organisaties financieel, maar vooral met inzet van mensen en kennis. Van Lanschot-Kempen-collega’s geven gastlessen en trainingen of helpen bij financiële vragen.’
Verplicht vak
Financiële educatie is geen verplicht vak op school. Er gaan regelmatig stemmen op om dat er wel van te maken. ‘Dat zou bij maatschappijleer kunnen passen, of bij economie,’ zegt Thomas. ‘Tegelijkertijd hebben leraren het al druk genoeg, kan het er nog wel bij?’ Ondertussen zijn er allerlei initiatieven om kinderen en jongeren financieel bewust te maken, vaak georganiseerd door organisaties en bedrijven in de financiële sector. Om er enkele te noemen: Bank voor de klas (voor groepen 6, 7 en 8 van het basisonderwijs, wordt uitgebreid naar jongeren in het voortgezet onderwijs en het mbo), Ik & Geld (jongeren van 12-14 jaar), Snel verdiend (mbo-studenten), Financiële Gastles (fictieve beleggingswedstrijd voor voortgezet onderwijs), LEF (mbo-studenten).