SOS kapitalisme?
De wereld op z’n kop, zo lijkt het. Politici, ook aan liberale zijde, zijn verontrust over de ontwikkeling van het kapitalisme, economen maken zich zorgen over de groeiende globalisering en topbestuurders van bedrijven vinden dat de welvaart te ongelijk is verdeeld, dat inkomensverschillen te ver zijn opgelopen en dat bedrijven te sterk zijn gericht op aandeelhoudersbelang op de korte termijn in plaats van positieve impact voor iedereen op de lange termijn. ‘Het financieel-economische systeem moet transformeren van een op kortetermijnwinst gerichte cultuur naar waardecreatie op de lange termijn,’ zegt Lars Dijkstra, chief investment officer van Kempen.
Larry Fink (bestuursvoorzitter van vermogensbeheerder BlackRock) riep topmannen van grote bedrijven vorig jaar in een brief op om niet alleen naar winst te kijken, maar ook om een positieve bijdrage aan de maatschappij te leveren. Topmannen van grote Amerikaanse ondernemingen, zoals Tim Cook (Apple) en Jamie Dimon (JPMorgen Chase) ondertekenden een verklaring waarin ze beloven hun bedrijf te besturen voor alle belanghebbenden. Dus niet alleen aandeelhouders, maar ook werknemers, klanten en leveranciers. Kortom: de hele samenleving.
Einde van de Amerikaanse droom
De kritiek op het kapitalisme is vooral in Amerika te horen. Is het probleem daar zo groot? Wel volgens Ray Dalio, oprichter van hedgefund Bridgewater. ‘Het huidige kapitalistische systeem is onhoudbaar geworden,’ stelt hij. De Amerikaanse droom is volgens Dalio verloren gegaan, omdat de mogelijkheden om welvaart te vergroten niet eerlijk worden verdeeld over de Amerikanen. Het moet anders, bepleit hij. ‘Van de renteverlaging van de Federal Reserve (Fed) profiteren vooral mensen die al veel geld hebben. Het beleid met verlaging van de rente en kwantitatieve verruiming is niet langer houdbaar en heeft zijn grenzen bereikt. De invloed van het monetair beleid van de Fed op de financiële wereld en de economie is tanende.’
Het is niet uitsluitend een Amerikaans probleem, volgens NRC-redacteur en economisch columnist Maarten Schinkel zijn ook in Europa de grenzen van het kapitalistisch systeem in zicht. In een podcast vertelt hij waar we de barsten in het systeem duidelijk kunnen zien. ‘Er leeft een vrees voor groeiende inkomensongelijkheid, een vrees voor het einde van sociale mobiliteit, dat jouw kinderen het niet beter gaan hebben dan jij, en – uit de liberale hoek zelf – de angst voor maatschappelijke woede hierover.’
Nieuwe wereldorde
Er moet iets veranderen volgens deze vaststellingen. Maar wat? Een nieuw kapitalisme, eerlijk, gelijk en duurzaam, bepleit Marc Benioff (topman van Salesforce): ‘Het is een kwestie van doing well and doing good.’ Econoom Michael O’Sullivan (Princeton University) voorziet een einde van de globalisering en het ontstaan van een nieuwe wereldorde, gedomineerd door ten minste drie grote regio’s: Amerika, de Europese Unie en China, met uiteenlopende visies op economisch beleid, democratie, geopolitiek, technologie en maatschappij. Instituten uit de twintigste eeuw zoals de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldhandelsorganisatie blazen volgens O’Sullivan binnen afzienbare tijd hun laatste adem uit.
Er is een sterke wens om het anders te doen met het kapitalisme. Maar hoe? Cornelis vroeg experts en originele denkers zoals de economen Luc Aben en Mathijs Bouman, beleggingsstrateeg Lars Dijkstra, dwarsdenker Maarten van Rossem en hoogleraar economie en omdenker Irene van Staveren hun visie te geven op kantelpunten die we signaleren.