Wat brengt de komende tien jaar?
Dit artikel verscheen eerder in Cornelis 3 | 2018
De vergrijzing heeft onvermijdelijk grote gevolgen voor de economie. Salomons: ‘We moeten als maatschappij besluiten hoe we de stijgende zorgkosten willen aanpakken. Hoe houden we het hoge verzorgingsniveau van de afgelopen jaren? Moeten vermogende mensen hun zorg zelf betalen? Gaan we de zorg financieren door belastingen te verhogen? Dat zijn politieke beslissingen, waar iedereen bij verkiezingen zijn zegje over mag doen in het stemhokje.’
Het betekent in elk geval dat we de komende tien jaar bij de vermogensplanning meer rekening moeten houden met zorgkosten. ‘Voor een zorgvilla bijvoorbeeld, of om zorg op maat in te kopen,’ zegt Salomons. ‘Bij het opbouwen van pensioenen speelt eigen verantwoordelijkheid al een grote rol, dat zal toenemen. En we zullen in de toekomst op meer terreinen financieel zelfredzaam moeten worden.’
Circulair en economie gaan hand in hand. Milieu is geen hype
War on alcohol
Scholtens voorziet een groeiende behoefte aan leefstijlgeneeskunde, gebaseerd op adviezen en behandelingen zodat we allemaal gezond oud worden. ‘De huidige anti-rookbeweging, de strijd tegen suiker en de aandacht voor het voorkomen van burn outs en werkstress zijn nog maar het begin. Ik denk dat er ook aandacht komt voor minder hormonen en zelfs een war on alcohol.’ Biotechnologie gaat hierin onvermijdelijk een rol spelen. ‘In Silicon Valley schieten de biotechnologische start-ups als paddenstoelen uit de grond. Gene editing is hot, bedrijven die het DNA kunnen bewerken om bijvoorbeeld erfelijke gevoeligheid voor ziekten eruit te knippen. Ook biotechnologische toepassingen om veroudering te stoppen of zelfs terug te draaien, krijgen veel aandacht. Ze willen de dood overwinnen, iedereen onsterfelijk maken. Je zou kunnen zeggen: technologie is de nieuwe religie. Waar eerst in de kerk het eeuwige leven werd beloofd, wenden we ons nu tot de wetenschap.’Liever avontuur dan bezit
De volgende generatie houdt zich bezig met andere zaken. Geld is lastig, spullen geven gedoe, vinden millennials. ‘Ze willen liever avontuur dan bezit, liever reizen dan spullen,’ zegt Scholtens. ‘Zij zijn de generatie van de deeleconomie en experience economy. Auto, woonruimte en maaltijden kun je met elkaar delen en ervaringen zijn voor de millennials waardevoller dan een dikke bankrekening.’Komt er verandering in de ontwikkeling die het CBS in het onderzoek signaleerde, dat het percentage miljonairs ongeveer gelijk blijft? Volgens Scholtens niet. ‘De nieuwe generatie verwerft het vermogen misschien op een andere manier, met een voorkeur voor groen en duurzaam.’
Salomons spreekt die generatie elke week in zijn functie als hoogleraar aan de Universiteit van Groningen. ‘Ik vind ze hoopgevend optimistisch,’ zegt hij. ‘Ze zijn economie gaan studeren om de wereld te redden, denk ik soms. Ze zijn zich bewust van de invloed en verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven en beleggers. We merken steeds vaker dat good governance een rol speelt. Beleggen is meer dan alleen cijfers in een spreadsheet. Beleggers willen niet alleen weten welke winst ze kunnen maken, maar ook hoe een bedrijf handelt. Klanten stellen vragen over duurzaam beleggen, ze willen zowel materieel als immaterieel iets positiefs achterlaten. Dat blijft de komende jaren zeker zo, want de generatie die over een jaar of wat afstudeert, komt dan in de zakenwereld terecht. Het is een positieve generatie, die grote betrokkenheid laat zien en klaar is voor verandering.’
Milieu waait niet over
De toekomst wordt groen. ‘Over tien jaar zullen we ons niet meer kunnen voorstellen dat we ooit verpakkingen van plastic hadden,’ voorspelt Scholtens. ‘Bioplastic is dan doodnormaal. Slim om in dat soort ontwikkelingen te gaan investeren. Niet alleen voor ideologische beleggers, maar voor iedereen, want circulair en economie gaan hand in hand. Milieu is een levenswet, geen hype die wel weer overwaait.’Mensen zien dat hun kinderen het misschien niet beter gaan krijgen dan zijzelf. Dat geeft onrust
Onrust en populisme
Optimisme en duurzaamheid zijn kernwoorden voor een positief toekomstbeeld. Wat is een bedreiging voor dat scenario? ‘Populisme,’ stellen Scholtens en Salomons eensgezind vast. Scholtens: ‘Ik vertaal het als een roep om begrijpelijke taal en heldere beelden. Transparantie.’
Salomons ziet de oorsprong van het groeiende politieke ongenoegen in economische ontwikkelingen. ‘Mensen zien voor het eerst dat hun kinderen het misschien niet beter gaan krijgen dan zijzelf. En dat geeft onrust. Een ideale voedingsbodem voor de populariteit van populistische politici. De problemen die ze benoemen, zijn reëel. Maar hun makkelijke oplossingen zijn absoluut niet realistisch. Het is een kleine groep die zich in dit debat laat horen, het is tijd voor de grotere groep die nu nog haar mond houdt om zich in de discussie te roeren. Noblesse oblige, zou ik zeggen. Zij moeten laten weten wat er goed gaat in de wereld en meedenken over oplossingen. Dat wordt een ingewikkeld verhaal, maar het is in ieders belang om te zorgen dat we het midden weten te houden.’
En anders? ‘Als populistische partijen meer te zeggen krijgen, wordt er onvermijdelijk gemorreld aan belangrijke zaken zoals persvrijheid, een onafhankelijke centrale bank en de scheiding tussen staat en recht. Dat heeft een negatieve invloed op de economie en de financiële markten.’
Robots voor routineklussen
Groeit de productiviteit, dan groeit de welvaart gemiddeld genomen voor iedereen. Salomons ziet dit als een logische toekomstvoorspelling. ‘Vanaf de industriële revolutie zie je onze productiviteit jaar na jaar toenemen. Daar moeten we in blijven investeren. Onderwijs en onderzoek spelen een belangrijke rol. Op die manier wint de digitale revolutie aan kracht. Robots in de fabriek, algoritmes op het kantoor.’
Denk daarbij niet aan griezelige cyborgs en Hollywoodscenario’s waarbij machines de wereld overnemen, stelt Scholtens gerust. ‘Een beter voorbeeld zijn toepassingen zoals chatbots, die de klantenservice kunnen ontlasten, een Google-bril waarmee in het magazijn sneller voorraden gecheckt en orders verzameld kunnen worden of een zorgrobot die met een verpleegkundige meegaat de wijk in. We hoeven niet bang te zijn dat dit banen kost, maar functies zullen hierdoor wel veranderen. Mensen en robots werken samen: robots doen de routineklussen, mensen houden de controle. Tegelijk moeten we de plek van technologie bewaken, dienend aan de mens.’
Sociaal kapitaal
Ondernemen blijft de basis, stelt Salomons. ‘Daar draait de economie op. Goede zakelijke beslissingen moeten dus blijven lonen en soms brengt risico nemen ook financiële tegenvallers met zich mee. Het is belangrijk dat het ondernemerschap niet wordt gehinderd door omslachtige regelgeving of ongunstige belastingmaatregelen. Ik verwacht bovendien dat ondernemen en beleggen in toenemende mate een positieve impact zal hebben op de maatschappij.’
Ook Scholtens denkt niet alleen aan geld als ze het over kapitaal heeft. ‘Sociaal kapitaal gaat een grotere rol spelen,’ voorspelt ze. ‘Financiële doelstellingen worden gekoppeld aan sociale doelstellingen om maatschappelijke problemen op te lossen. We gaan de komende tijd naar verantwoorde langetermijninvesteringen, waar milieu en maatschappij beter van worden.’
Ook de komende jaren blijft beleggen een goed idee, zegt Salomons. ‘Daar hoef je geen strateeg voor te zijn, want iedereen weet dat de afgelopen decennia beleggingen altijd hebben geloond. Op sommige momenten meer dan op andere, maar als je kijkt over een termijn van minimaal tien jaar, dan is het sowieso lucratief.’
Drs. Jeanneke Scholtens is toekomststrateeg, trendwatcher en oprichter van Buro Zorro, een strategisch trendbureau dat bedrijven futureproof maakt.
Prof. Dr. Roelof Salomons is hoofdstrateeg bij Kempen en Hoogleraar Beleggingstheorie en Vermogensbeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen.