SOS kapitalisme?
Stelling: Het kapitalisme is in crisis en moet ingrijpend op de schop
Lars Dijkstra – chief investment officer Kempen
Voor een ambitieuze draai in het kapitalisme is durf en moed nodig
‘Na tien jaar kwantitatieve verruiming door centrale banken heeft de wereldeconomie de komende tien jaar behoefte aan kwalitatieve verruiming door het bedrijfsleven. Het financieel-economische systeem moet transformeren van een op kortetermijnwinst gerichte cultuur naar waardecreatie op de lange termijn. Daarbij staat niet meer alleen het aandeelhoudersbelang centraal, maar het belang van alle belanghebbenden. Van Lanschot Kempen wil bijdragen aan deze fundamentele verandering.'
Van kortetermijnwinst naar waardecreatie op de lange termijn
Zo’n monopolistisch bedrijf als Facebook moet onmiddellijk verboden worden
Bescherm ons tegen de uitwassen van het kapitalisme
‘Het kapitalisme in crisis? Daar geloof ik helemaal niks van. Volgens mij is het kapitalisme nog steeds een fantastisch systeem. De meeste ondernemers maken winst, variërend van één tot vijftien procent, dus de markt werkt. Bovendien: wat is het alternatief voor kapitalisme? Experimenten met andere systemen, zoals in Noord-Korea en de oude Sovjet-Unie, zijn in het verleden niet succesvol afgelopen. Het kapitalisme in zijn simpelste vorm zie ik dus niet zo snel verdwijnen. Wel moet de overheid het kapitalisme faciliteren en de samenleving beschermen tegen de uitwassen ervan. Zo’n monopolistisch bedrijf als Facebook, een platform waar geen normaal weldenkend mens zich op zou moeten begeven, moet onmiddellijk verboden worden. Ze maken systematisch misbruik van mensen en minachten privacyregels.’
Europa moet zich vooral op zichzelf richten
Stelling: Mondiale verhoudingen verschuiven, wat moet Europa doen?
Luc Aben – hoofdeconoom Van Lanschot
Hervormingen in Europa zijn maatwerk per land
‘Europa moet zich vooral op zichzelf richten. Niet in de zin van ‘op zichzelf terugtrekken’ maar in een ondernemende zin. De belangrijkste vraag voor Europa is hoe het de economische groei structureel op een hoger niveau kan brengen. Het antwoord op deze vraag is voor een belangrijk deel een kwestie van politieke wil. Misplaatste zuinigheid of vrees om stukjes soevereiniteit te moeten afstaan, staan die wil soms in de weg. Toch moeten de zogenoemde structurele hervormingen een versnelling hoger. Dat is maatwerk per land. In het ene land betekent dat sleutelen aan de rechtszekerheid of arbeidsmarkt, denk aan Italië, en in de noordelijke Europese landen gaat het om toekomstgerichte investeringen in bijvoorbeeld infrastructuur. Daarnaast zou het nuttig zijn dat kapitaal op zoek naar relevante investeringen, zo frictieloos en vrij mogelijk door de eurozone kan stromen. Maak daarom werk van die verdere eenwording van de Europese kapitaalmarkt.’
De Europese Unie is een belangrijker klant van China dan de VS
Niks aan de hand, Europa is sterk genoeg
'Wat moeten we doen? Gewoon blijven ademhalen. Er is niks aan de hand. De Europese Unie heeft goede handelsafspraken, dus we hebben niks te vrezen van de handelsoorlog. Het is onvermijdelijk dat China – en mogelijk India – de grootste economie ter wereld wordt. In China wonen gewoon heel veel mensen en die raken steeds meer in een redelijke staat van welvaart. Laat de handelsoorlog tussen China en de Verenigde Staten maar gewoon lopen zoals het loopt, want de Europese Unie is een belangrijker klant van China dan de Verenigde Staten.’
Leidende rol van Europa in duurzaamheid
‘Europa is progressiever dan de Verenigde Staten en China als het om duurzaamheid gaat. Vanuit onze waarden van democratie, vrijheid van meningsuiting en transparantie kan Europa vooroplopen in een duurzaam welvarende wereld. Europa moet met duurzaamheid de leiding nemen. Dat levert op korte termijn pijn op, maar op lange termijn geeft het een concurrentievoordeel.’
'De taxonomie voor duurzaamheid die het Europees Parlement begin dit jaar aannam, en die definieert wat een groene belegging is, vind ik een goede ontwikkeling. De duurzame taxonomie legt onder meer vast hoe je de CO2-uitstoot van bedrijven in een beleggingsportefeuille meet. Ik zie een duidelijke rol voor de Europese overheid om met prijsprikkels de strategie van bedrijven en houding van consumenten te veranderen en ze aan te zetten hun CO2-uitstoot te verminderen. Het huidige systeem van emissierechten werkt niet. Ik denk dat pensioenfondsen en vermogensbeheerders zich snel gaan committeren aan het classificatiesysteem voor duurzaam beleggen. Van Lanschot Kempen wil daarbij vooroplopen.’
Mathijs Bouman – journalist Het Financieele Dagblad, econoom
Gebruik invoertarieven om duurzaamheid af te dwingen
‘Het milieu is wat mij betreft de reden om het kapitalisme te willen redden van de kapitalisten. Er zijn grensoverschrijdende afspraken nodig, want zoals het nu gaat kunnen multinationals eenvoudig verschillende landen tegen elkaar uitspelen. Dat is een groot marktfalen, wat niet echt gecorrigeerd wordt. Het klimaatakkoord van Parijs is een halfslachtige poging om mondiaal problemen aan te pakken, maar je ziet daar ook dat het zonder overheden niet afdwingbaar is. Er moet een einde komen aan dat model.’
Links-groene ideeën voor het milieuprobleem zitten een oplossing juist in de weg
‘Kijk daarbij naar economische oplossingen, luister naar economen. De groepen die de urgentie van de aanpak van het milieuprobleem duidelijk zien, hebben daar ook oplossingen voor die onwerkbaar zijn: alles lokaal produceren en kleinschaligheid in landbouw en maakindustrie doet af aan de effectiviteit van dat milieubeleid. Dat soort ideeën zitten een oplossing juist in de weg. De links-groene hoek suggereert dat we de wereld kunnen vergroenen door de groei te stoppen, en dat klopt natuurlijk niet.’
‘Het is een paradigma-breuk, maar ik durf wel te zeggen dat we moeten werken met invoertarieven. De Europese Unie is een interessante markt voor veel landen, en die tariefloze handel is niet meer te handhaven. Laten we een CO2-belasting heffen op import uit landen die zich niet houden aan gemaakte afspraken en op die manier industrieën stimuleren die wel voldoen aan gestelde eisen. Europa is zo’n gewilde markt, dat we ons dat zeker kunnen veroorloven.’
Stelling: De welvaart is ongelijk verdeeld en inkomensverschillen zijn te groot
Mathijs Bouman
Inkomensverschillen worden juist steeds kleiner
‘Als een marsmannetje naar de aarde zou kijken, zou hem juist opvallen dat de laatste jaren de inkomens- en welvaartsverschillen tussen verschillende landen veel kleiner zijn geworden. Door grootschalige internationale handel zijn arme landen een stuk rijker geworden, de welvaart is vrijwel overal toegenomen. Het gevolg is wel dat in sommige rijkere landen de kloof tussen arm en rijk is gegroeid. Vooral mensen met een lage opleiding, die werk doen voor een laag inkomen, zien de gevolgen van concurrentie uit andere landen.'
Gevolgen globalisering vooral merkbaar op arbeidsmarkt laagopgeleiden
'Die problemen zie je in de Verenigde Staten en ook in het Verenigd Koninkrijk. Dat kan makkelijk worden opgevangen door de overheid, bijvoorbeeld door opleidingen. Je ziet dat ook gebeuren: over het algemeen zijn we in Europa steeds hoger opgeleid. De inkomensverschillen kunnen in een land worden gerepareerd met uitkeringen en belastingen. Je ziet dat de Nederlandse economie dat heel goed doet. De inkomensverdeling in Nederland is sinds de jaren negentig steeds evenwichtiger geworden. De afgelopen 25 jaar zijn de brutolonen wat meer uit elkaar komen te liggen, maar netto wordt dat meer dan evenredig gecompenseerd en de welvaart neemt dus toe.’
Irene van Staveren – hoogleraar economie Erasmus Universiteit, bestuurslid Rethinking Economics
Het moet anders, een totale systeemverandering in de markt
‘Wat we tot nu toe hebben geprobeerd om de ongelijkheid in het economische bestel te veranderen, is niet gelukt. We moeten iets anders doen. Veel economen zullen voorstellen om de overheid meer macht te geven, zodat ze kan opboksen tegen de markt. Door belastingen, subsidies en andere maatregelen kan de overheid de macht van de markt wat inperken en de excessen wegnemen. De tegenstellingen tussen markt en overheid worden daardoor scherper, de markt zal zich aan die macht willen onttrekken. Daar kun je op lange termijn als overheid niet tegenop, tenzij je het democratische systeem wilt opgeven en van Europa een soort Noord-Korea wilt maken – en dat willen we echt niet.'
De markt zal zich hoe dan ook onttrekken aan de groeiende macht van de overheid
‘De beste weg om kapitalisme te hervormen lijkt me het stimuleren van een systeemverandering in de marktsector. Natuurlijk speelt de overheid een rol bij het bevorderen van die systeemverandering. Als markt en maatschappij gaan samenwerken in nieuwe initiatieven, een soort coöperaties, dan verandert het systeem echt. Bij een coöperatie gaat de winst – en dat hoeft dan geen geld te zijn – naar de deelnemers. Kijk naar windcoöperaties, waarbij burgers samen kapitaal bij elkaar brengen en expertise inhuren om een windmolen te bouwen, de opbrengst gaat naar de burgers. Dat geldt ook voor peer to peer lending of crowdfunding. Natuurlijk zijn dat kleine voorbeelden, maar ze kunnen een grote verandering in gang zetten.’
Stelling: De huidige globaliseringsgolf heeft zijn piek bereikt en er wacht ons de komende jaren een periode van politiek gedreven deglobalisering
De scherpe randjes van globalisering halen
‘Ik verwacht geen deglobalisering, maar we zijn nu wel op een punt aangekomen dat we de scherpe kanten van de globalisering moeten halen. Om de sociale cohesie te bewaren en te voorkomen dat democratieën zichzelf uithollen. Globalisering heeft ertoe geleid dat inkomensverschillen tussen landen zijn afgenomen. Landen hebben zich kunnen ontwikkelen waardoor hun welvaartsniveau toenam. Dat is de positieve kant. Maar de negatieve kant van globalisering is dat inkomensverschillen binnen landen, en dan met name westerse landen, zijn toegenomen. Verplaatsing van productie naar opkomende landen en de disruptieve werking van technologie maakt mensen onzeker over hun baan. Dat zet de maatschappij onder druk en verklaart de opkomst van het populisme. We moeten de onderkant van de maatschappij daartegen beschermen.'
Een basisinkomen neemt onzekerheden weg en maakt mensen productiever
'Ik zie drie mogelijke oplossingen. De overheid moet monopolistische winsten van een aantal technologie- en internetbedrijven aanpakken. Zij zijn te groot geworden en ik zie een overeenkomst met de oliemaatschappijen in Amerika in de jaren twintig van de vorige eeuw. Die waren ook te machtig geworden en werden opgesplitst. Ten tweede moet de belasting op kapitaal enigszins omhoog en die op arbeid omlaag. De beloning op de factor kapitaal is nu zo hoog dat het de sociale cohesie uitholt. En ik pleit voor de Westerse wereld voor een basisinkomen, ofschoon ik besef dat dat politiek gezien nog heel ver weg is. Over een basisinkomen wordt al snel geroepen dat het mensen lui maakt. Maar de eerste conclusies van wetenschappelijk onderzoek laten het tegenovergestelde zien. Als mensen een minimale bestaanszekerheid hebben en minder economische onzekerheden kennen, die het gevolg zijn van globalisering en technologische disruptie, dan neemt de productiviteit juist toe en nemen mensen meer initiatief.’
Luc Aben
Het laaghangend fruit van de globalisering is nu wel geplukt
‘Het is best mogelijk dat de piek van de globalisering achter ons ligt, zelfs los van de Amerikaans-Chinese handelsoorlog. Het laaghangend fruit van de globalisering is nu wel geplukt. Zo kunnen handelsrelaties tussen landen maar één keer geliberaliseerd worden. Sterker nog, het gaat nu steeds vaker de andere kant op, de kant van protectionisme.'
Een bepaalde mate van deglobaliserig hoeft geen drama te zijn
'Een bepaalde mate van deglobaliserig hoeft dus geen drama te zijn. Vooral niet als die gedreven wordt door nieuwe technologische ontwikkelingen. Echter, als deglobalisering vooral het gevolg is van de importtarieven of als landen isolationistisch en protectionistisch tegenover elkaar komen te staan in een koude-oorlog-modus, dan zijn de gevolgen veel groter. Zowel voor de economische als voor de geopolitieke stabiliteit.’
Stelling: het huidige kapitalisme gaat ten koste van welzijn
Irene van Staveren
Marktdenken in zorg, overheid en universiteit geeft stress
‘Het kapitalistische systeem heeft zeker een verband met die golf van overwerkte en opgebrande mensen. Het marktdenken is binnengehaald bij de overheid, in de zorg en zelfs op de universiteit, omdat dat ervoor zou zorgen dat we efficiënt met geld en middelen zouden omgaan. Dat leidt tot namaak-marktwerking, want echte marktwerking heb je natuurlijk niet in die sectoren. Maar we hebben dit zien gebeuren, dus we kunnen het ook zelf verbeteren. Als universiteiten denken we na over nieuwe prestatie-indicatoren.’
Bronnen:
- A Sense of Purpose - Larry Fink’s 2018 letter to ceo’s
- Business Roundtable Redefines the Purpose of a Corporation to Promote ‘An Economy That Serves All Americans’
- Why and How Capitalism Needs to Be Reformed - Ray Dalio
- Het kapitalisme is kapot. Wat nu? - podcast met Maarten Schinkel
- Marc Benioff: We Need a New Capitalism
- Globalisation is dead and we need to invent a new world order - interview with Micheal O’Sullivan
Van links naar rechts: Luc Aben, Mathijs Bouman, Lars Dijkstra, Maarten van Rossem, Irene van Staveren.