In het interessante essay Wordt het krimpen voor het klimaat of groen groeien?  onderzoekt NRC-journalist en econoom Marike Stellinga beide opvattingen. Het artikel leert over de argumenten over en weer, daagt uit om daar over na te denken en na te gaan onder welk kamp je jezelf schaart. De nodige boektitels voorbij voor wie zich verder wil verdiepen in dit onderwerp.

Met technologische innovatie kan de economie duurzaan blijven groeien 

Volgens de degrowthers moeten we onze op groei gerichte economie drastisch hervormen om de aarde leefbaar te houden. Volgens hen is groene groei een gevaarlijke illusie. Zij wijzen erop, dat we met slimme uitvindingen energie besparen, maar die energie meteen weer verbruiken. Vliegtuigen zijn zuiniger geworden, maar mensen zijn meer gaan vliegen waardoor vliegverkeer toch meer CO2-uitstoot.

Maar de techno-optimisten of eco-moderisten denken juist dat economische groei noodzakelijk is om de CO2-uitstoot te verminderen. Groei stimuleert innovatie die de opwarming tegengaat.

Halve eeuw discussie

Stellinga wijst erop, dat het meningsverschil niet nieuw is en dat de twee kampen passen in de wetenschappelijke stromingen die al meer dan een halve eeuw discussiëren over hoe de aarde in de toekomst leefbaar blijft. De kern van het meningsverschil is of nieuwe, nog uit te vinden technologie ons gaat redden of niet.

Zo verwijzen optimisten wijzen bijvoorbeeld naar het gat in de ozonlaag in de jaren tachtig. Door chloorfluorkoolstoffen in spuitbussen te vervangen door andere gassen werd het gat gedicht.

Degrowthers daarentegen vinden dat het kapitalistische systeem verhindert dat technologie ons redt. Technologische vinden worden tot nu toe ingezet om meer natuur te verbruiken. En ze vinden het een veel te grote gok om alleen op technologie te hopen.

Gedragsverandering en slimme technologie

Voor het antwoord op de vraag wie gelijk heeft, verwijst Stellinga naar de rapporten van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties waar honderden wetenschappers aan meewerken. Opwarming van de aarde tegengaan is een zodanig grote klus dat we allebei nodig hebben: minder verbruik en slimme technologie.

Consuminderen lijkt onvermijdelijk

Onze samenleving draait op fossiele energie en daar moeten we grotendeels van af. En ook nog eens heel snel om het klimaat niet nog meer te veranderen. Met alleen technische veranderingen lukt dat – waarschijnlijk – niet. Er is ook een gedragsverandering nodig, bij mensen in rijke landen: groene energie en duurzaam vervoer gebruiken en minder vlees en zuivel consumeren. Daarmee kan de CO2-uitstoot drastisch omlaag.

De vervuiler betaalt

Economen kunnen helpen bij de oplossing, concludeert het essay. Dat klinkt tegenstrijdig, want de degrowthers zien hen als vertegenwoordigers van een kapitalistisch systeem dat is geobsedeerd door groei. Maar veel economen pleiten voor een oplossing die beide kampen verenigt. Die zorgen ervoor dat schadelijke bedrijvigheid afneemt én de kans op technologische vindingen voor een duurzamere economie wordt vergroot.

Hoe? Door het marktmechanisme: de prijs voor vervuilen, uitstoten en uitwonen van de aarde drastisch verhogen. Als de milieuschade die bedrijven en mensen veroorzaken wordt belast, dan wordt de prijs van schadelijk produceren hoger en wordt schoon produceren lonend. Nu is het nog vaak andersom. Confronteer bedrijven en consumenten met de maatschappelijke kosten van hun vervuilend gedrag.

Confronteer bedrijven en consumenten met de kosten van hun vervuilend gedrag

Volgens econoom Bas Jacobs, die in het artikel wordt geïnterviewd, heeft het belasten van vervuilend gedrag twee gevolgen: als vervuilen duur is stoppen mensen er vanzelf mee en ondernemers worden uitgedaagd om niet-vervuilende methodes te bedenken. Zo is het uitstoten van CO2 volgens hem momenteel nog veel te goedkoop.

In de oplossingen van de degrowthers en economen neemt de overheid een belangrijke plaats in. Die kan ingrijpen met groene subsidies en het stellen van harde grenzen. Maar dan moet de politieke wil er wel zijn.

Machtige gevestigde belangen

Het voornaamste probleem met pleidooien voor minder groei is dat het zoveel verzet oproept, stelt  Frans Rooijers van onderzoeksbureau CE Delft in het artikel. Hij hoort al decennia de roep om minder, maar vindt dat het echte gevecht niet tegen groei is, maar tegen machtige gevestigde belangen van bijvoorbeeld oliebedrijven, industrie en de agrarische sector. Die zetten regeringen onder druk waardoor er onvoldoende harde grenzen aan emissies en gebruik van materialen worden gesteld.

Groen groeien? Of krimpen voor het klimaat? Waar gaat heen? Het essay concludeert, dat er nog te veel onduidelijk is om daar antwoord op te geven. Welk beleid gaan regeringen voeren? Welke uitvindingen worden er wel en niet gedaan? Hoe passen mensen zich aan? Het is moeilijk voor te stellen dat er geen offers moet worden gebracht als de vervuiler betaald. Maar of groene groei onmogelijk is, staat nog niet vast.

Kantelpunt?

Dat het anders, duurzamer moet met de economie is wel duidelijk. Bevinden we ons op een kantelpunt met een einde aan het tijdperk van fossiele brandstoffen? Op het moment zelf is het moeilijk te bepalen welke plek gebeurtenissen in de geschiedenis gaan innemen. Maar het is een boeiende tijd. Het essay biedt een goede basis om discussies over bijvoorbeeld het verkleinen van de CO2- en stikstofuitstoot en minder vluchten vanaf Schiphol te begrijpen.  

Het artikel Wordt het krimpen voor het klimaat of groen groeien? is het eerste deel in een serie van acht waarin NRC onderzoekt of het halen van de klimaatdoelstellingen van Parijs mogelijk is zonder dat we minder gaan produceren en consumeren? Moeten we al onze hoop op technologische vooruitgang richten? Of zijn er in een kapitalistische samenleving ook krimpscenario’s mogelijk?
Deze serie is het vierde seizoen waarin NRC de toekomst van het kapitalisme onderzoekt.